Sessie 2: Waterbeheersing in het Zennebekken
Donderdag 7 februari 2013, 9.30u-18.00u
Anderlecht, Cercle des Régates - busrondrit


Verslag en presentaties

Ondanks het gure weer doken 45 deelnemers als volleerde ijsberen in de waterbeheersing van het Zennebekken, de tweede sessie in de vormings- en activiteitenreeks. De voormiddag werd gevuld met drie boeiende presentaties en na de middag trokken de deelnemers door weer en wind het terrein op.


De hydrografie van het Zennebekken, interactie tussen Zenne en 'Zennekanaal'
en integraal waterbeheer


Jean-Michel Hiver, professor in de hydrologie en de hydrografie aan de ULB, startte met een grondige inleiding in de structuur van het Zennebekken. Het Zennekanaal wordt gevoed door het water van de meren van l’Eau d’Heure en kent over hele de lengte van zijn tracé een groot niveauverschil. Door de vele verbindingen tussen Zenne en Zennekanaal, door de 21 deelbekkens die - vaak met een groter hoogteverschil - in de vlakkere Zennevallei uitmonden, is de waterbeheersing geen sinecure. Tussen de bron in Naast tot de monding in het Zennegat (Mechelen) wordt de natuurlijke rivier bovendien enkele keren in het keurslijf van een koker gedwongen (in Halle en in Brussel). Terwijl de Zenne de functie had en heeft om water af te voeren, liet prof. Hiver zien hoe ook het kanaal een belangrijke rol speelt in de waterafvoer. In zijn presentatie gaf hij een gedetailleerd overzicht van alle linken tussen Zenne en Zennekanaal in de vallei.

Ook al noemde prof. Hiver de overstromingen een natuurlijk fenomeen, verschillende historische bronnen laten zien dat het probleem van de overstromingen al eeuwenlang bestaat. Een bijkomende uitdaging blijkt bovendien de coördinatie van de versnipperde bevoegdheden voor het beheer van de waterlopen in dit rivierbekken, die zich van administratieve grenzen of taalbarrières niks aantrekken.

Prof. Hiver maakte zich geen illusies over een absolute oplossing voor de overstromingsproblematiek, maar stelde initiatieven voor om de overlast drastisch te beperken. Het Integraal Waterbeheer bracht hij als belangrijkste punt naar voor. Integraal Waterbeheer is een proces dat ook socio-economische activiteiten, ruimtegebruik, grondbewerkingstechnieken, hydromorfologische evoluties enz. mee in rekening brengt. Dit impliceert uiteraard een belangrijke participatieve en transparante aanpak met een brede vertegenwoordiging van alle betrokkenen.

Prof. Dr. Jean-Michel Hiver, De hydrografie van het Zennebekken, interactie tussen Zenne en 'Zennekanaal' en integraal waterbeheer >>


Waterbeheer in Vlaanderen

Daarna nam Ir. Ilse Hoet, afdelingshoofd van de afdeling Haven en Waterbeleid van het departement Mobiliteit en Openbare Werken van de Vlaamse overheid, het woord. Ilse Hoet ging in op de initiatieven die werden genomen in het kader van de overstromingsrichtlijn, zoals het opmaken van overstromingsrisicokaarten en de beheerplannen voor risicogebieden.
Er werd veel aandacht besteed aan de grote overstromingen van november 2010 in het Zennebekken, waarbij mevrouw Hoet aanhaalde dat door de aanwezige infrastructuur het onmogelijk was om al het water af te voeren zonder waterstandstijgingen, waardoor de overstromingen onvermijdelijk waren. Het drietrapssysteem moet hier in de toekomst aan verhelpen: water zoveel mogelijk ophouden waar het neervalt, bijkomende ruimte creëren waar water langer kan worden geborgen en pas in laatste instantie water afvoeren.
Een optimalisering van de aanwezige infrastructuur kan in de toekomst de gevolgen van dergelijke extremiteiten vermijden of verzachten. Hiervoor zijn onmiddellijke maatregelen nodig en plannen op korte en middellange termijn.

Ir. Ilse Hoet, Waterbeheer in Vlaanderen: het Zennebekken >>


De rol van het kanaal in de waterbeheersing in Brussel

Kapitein Luc Delprat van de Haven van Brussel sloot het voormiddaggedeelte af met een toelichting over de rol van het kanaal in de waterbeheersing in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Haven van Brussel is beheerder van de kanaalpanden tussen de Brusselse ring in Drogenbos en de ring in Vilvoorde, terwijl Leefmilieu Brussel bevoegd is voor de onbevaarbare waterlopen. Door de complexe beheerstructuur is er heel wat overleg nodig en dringt kapitein Delprat aan op een betere coördinatie tussen alle Brusselse actoren.

Kapitein Delprat gaf een overzichtelijke presentatie over de linken tussen het kanaal en de Zenne. Hij ging ook in op de verscheidene overstorten van de zijbeken die in het kanaal uitmonden, waardoor meer slib wordt afgezet op de bodem, wat jaarlijks hoge baggerkosten met zich mee brengt.

Kapitein Delprat bracht een schematische voorstelling van de sluiscomplexen in Anderlecht en Molenbeek en schetste duidelijk de rol van de stuwen, schuiven en bypass in periodes van hoge waterstanden. Hallucinante beelden van de overstromingen in november 2010 lieten geen twijfel bestaan over de rol die het Zennekanaal in de waterafvoer dient te spelen.

Kapitein Luc Delprat, De rol van het kanaal in de waterbeheersing in Brussel >>


De Zenne in Anderlecht

Na een verkwikkende lunch trokken de deelnemers onder begeleiding van Carole Dauphin van Leefmilieu Brussel naar de Zenne in Anderlecht, waar het overtollige water van de Zenne, dat in geval van hevige neerslag niet door de ondergrondse koker kan, in het kanaal overloopt.
Zelfs onder een grillige hagelbui bleven de deelnemers geboeid luisteren naar de toelichting over de Zenne en haar beheer in Brussel. Ook de geslaagde herinrichtingswerken voor het aangename wandelpad, de maatregelen voor het oeverbeheer en de strijd tegen invasieve exoten kwamen aan bod.


De Zenne onder het kanaal in Halle en de stuw en bypass in Lembeek

Een volgende stop op de excursie was de Zennekoker in Halle waar de Zenne onder het kanaal doorgaat. Prof. Hiver legde uit dat de onderdoorgang van de Zenne eigenlijk door een sifon loopt, waardoor het water door de koker wordt gezogen. De stuw in Lembeek – de volgende stop – is van groot belang om het debiet van de Zenne in Halle te beperken zodat het centrum van de stad van overstromingen gespaard blijft. In november 2010 deed zich in Halle een nooit eerder geziene situatie voor, nl. dat het kanaal buiten zijn oevers trad en in de Zenne stroomde. David Kuborn van Coördinatie Zenne-Coordination Senne / Grenzeloze Schelde-Escaut sans Frontières baseerde zich voor de toelichting op het document ‘Zenne-Zeekanaal, beschrijving van het riviersysteem’ uit het rapport Wasgebeurtenissen 11-16 november 2010 van het Waterbouwkundig Laboratorium van Borgerhout. Een aantal vragen blijven tot op vandaag nog onbeantwoord.

We verwijzen hiervoor naar het dossier dat Coördinatie Zenne samen met Grenzeloze Schelde na de overstromingen heeft opgemaakt >>

In Lembeek bezochten we meerdere constructies die allemaal een belangrijke rol in de waterafvoer spelen. De stuw in Lembeek zorgt ervoor dat er geen overdosis Zennewater in Halle aankomt. Door de beperkte opening van de stuw wordt het water vlak voor de stuw tegengehouden en het overlaat stroomopwaarts de stuw laat het overtollige water van de Zenne in dat geval overlopen in het kanaal. Ter hoogte van de sluis in Lembeek voert een bypass het overtollige kanaalwater van het kanaalpand stroomopwaarts de sluis naar het pand stroomafwaarts. De bypass vervult hier de functie van de stuwen die bv. aan de sluis van Anderlecht werden geplaatst.

Er ontstond een boeiende uitwisseling tussen de deelnemers, waarbij Jan Pauwels, hydroloog bij de Vlaamse Milieumaatschappij wees op het instrument van de overstromingsvoorspeller die wordt ontwikkeld voor niet-bevaarbare waterwegen. Voor het ogenblik werkt deze toepassing enkel voor het Vlaamse Gewest, maar een samenwerking met de andere gewesten is nodig. Voor de bevaarbare waterlopen ontwikkelde het Hydrologisch InformatieCentrum (HIC) al de website www.waterstanden.be waar realtime informatie wordt gegeven over het waterpeil.


De acties van Contrat de Rivière Senne


Na een verfrissende stop in de artisanale brouwerij Betchard werd de groep bijna letterlijk ondergedompeld in de in 2010 overstroomde straten van Tubize. Carole Van Roy, coördinator van Contrat de Rivière Senne, legde uit welke initiatieven in het Waalse Zennebekken worden uitgevoerd en gepland om de overstromingen tegen te gaan. Een aantal tijdelijke overstromingsgebieden worden hiervoor momenteel aangelegd en voorzien in de komende jaren. Het initiatief voor de concrete uitvoering rust bij de gemeentebesturen. De voorbereidende haalbaarheidsstudie voor de aanleg van tijdelijke overstromingsgebieden op de waterlopen van 3de en 2de categorie in het Zennebekken kan u hier raadplegen. De info over de waterlopen van 1e categorie vindt u ook in de toelichting van Ir. Paul Dewil tijdens de interregionale bijeenkomst over de overstromingen van 13 februari 2012 in Halle.


Overstromingen in Tubize

Daarna begeleidde Guy Jadin van SOS Inondations Tubize een korte wandeling door het stadscentrum en langs de oevers van de Zenne. Aan de hand van sprekende foto’s herbeleefden de deelnemers de overstromingen als het ware in levende lijve. Guy Jadin liet ook een zone zien die mogelijks als overstromingsgebied zou kunnen worden gereserveerd. Deze foto’s kan u herbekijken op http://www.sos-inondations-tubize.be/doku.php.


Conclusie

De waterbeheersing in het Zennebekken vraagt een interregionale aanpak om een oplossing te vinden voor de terugkerende overstromingsproblematiek. Een grondig inzicht in de toevoer van alle water en in de kunstwerken op het Zennekanaal in de drie gewesten zijn een eerste onontbeerlijke stap in de goede richting. Als conclusie van de studiedag kwamen de belangrijkste conclusies van het interregionaal overleg van februari 2012 in Halle aan bod, een initiatief van Coördinatie Zenne/ Grenzeloze Schelde, Contrat de Rivière Senne en het Bekkensecretariaat Dijle-Zenne:
  • Om de overstromingen effectief aan te pakken is er maar één aanpak mogelijk, namelijk de aanpak per stroombekken. Lokale maatregelen nemen zonder interregionaal overleg brengt te grote risico’s op nutteloze ingrepen mee of dreigen het probleem bij de buren stroomop- of afwaarts te verplaatsen.
  • De strijd tegen de overstromingen dient DE grootste prioriteit van de beheerders van de bevaarbare en onbevaarbare waterlopen in de hele zone te worden.
  • Een interregionale deal is nodig om de overstromingen een halt toe te roepen:
    • Door de grotere reliëfverschillen en de beperktere verstedelijking, dient Wallonië het water stroomopwaarts maximaal op te houden en te bergen.
    • Door het zwakkere reliëf en de grotere verstedelijking in Brussel en Vlaanderen, is het niet mogelijk om daar grote hoeveelheden water te bergen. Daarom dient hier de waterafvoercapaciteit via het kanaal Charleroi-Brussel verhoogd te worden.



Foto's >>



Programma

Het Zennekanaal wordt gevoed vanuit de Samber, die op haar beurt water krijgt uit de meren van l'Eau d'Heure en vanuit de vroegere zijrivieren van de Zenne (de Samme en de Hain). Opvallend is dat de Zenne als regenrivier zowel periodes van te veel als van te weinig water kent. Door de vele verbindingen tussen de Zenne en het kanaal, de afvloeiing van zijrivieren, de linken met het rioleringssysteem, de sterke verstedelijking en het in en over de gewesten versnipperde beheer vormt de beheersing van de waterlopen een aanzienlijke uitdaging. Tegelijk hebben we te maken met een regio die vaak te kampen krijgt met wateroverlast. Op deze vormingsdag gaan we in op de overstromingsproblematiek en trekken we met de bus naar een aantal interessante locaties. We bestuderen de functies van sluizen en stuwen, bypasses en overstorten in de complexe waterhuishouding tussen Zenne en kanaal en bekijken een aantal ingrepen om de wateroverlast in de regio tegen te gaan.

  • 9.30u: De hydrografie van het Zennebekken, interactie tussen Zenne en 'Zennekanaal' en integraal waterbeheer - Jean-Michel Hiver, Université Libre de Bruxelles
  • 10.30u: Waterbeheer in Vlaanderen: het Zennebekken - Ilse Hoet, afdeling Haven en Waterbeleid,
    Dpt. Mobiliteit en Openbare Werken, Vlaamse Overheid
  • 11.00u: Pauze
  • 11.30u: De rol van het kanaal in de waterbeheersing in Brussel - Kapitein Luc Delprat,
    Haven van Brussel
  • 12.00u: Lunch
  • 13.00u: Wandeling naar de sluis van Anderlecht: de Zenne, het kanaal en hun verbindingen -
    Carole Dauphin, Leefmilieu Brussel
  • 14.00u: Vertrek van de busrondrit met bezoeken aan de sluizen van Halle (waar de Zenne onderdoor stroomt), Lembeek (met bypass, stuw en overstort) en Tubize (monding van de Hain in het kanaal en samenloop van de Zenne en de Senette) - Tussenkomsten van Coördinatie Zenne-Coordination Senne, SOS Inondations Tubize en Contrat de Rivière Senne.
  • 18.00u: Aankomst in Anderlecht - Cercle des Régates